(ترجمه)

حدیثی از طلحه بن عبیدالله، وی گفت: شخصی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد که وی ژولیده موی از اهل نجد بود و صدایش مانند صدایی زنبور که تفکیک نمی‌شد، به گوش می‏رسید؛ تااین‌که نزدیک شد. وقتی پیش آمد از رسول الله صلی الله علیه و سلم دربارۀ اسلام پرسید. رسول الله صلی الله علیه و سلم جواب دادند: «پنج وقت نماز در یک شبانه روز» پرسید آیا نمازی دیگری هم بر من لازم است؟ جواب دادند: نخیر؛ مگر این‏که نماز نفل بخوانی. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «و روزۀ ماه مبارک رمضان است.» آن مرد گفت: آیا روزۀ دیگری هم بر من است؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: نخیر؛ مگر این‏که روزۀ نفلی بگیری. پیامبر صلی الله علیه و سلم موضوع زکات را نیز تذکر داد. باز پرسید: آیا صدقۀ دیگری هم بر من لازم است؟ فرمود: نه؛ مگر این‏که صدقه نفلی بدهی. راوی می‏گوید: مرد نجدی بازگشت درحالی‌که قسم یاد کرد؛ قسم به الله که نه چیزی بر این می‏افزایم و نه از آن می‏کاهم. رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: رستگاری یافت؛ اگر صادق باشد. (اخرجه البخاری)

عده‌ای از این روایت چنین استدلال می‏کنند که شخصی هر قدر گناه و معصیتی‌که مرتکب شود اگر نماز بخواند، روزه بگیرد و زکات بدهد وارد بهشت می‏شود. جواب بر این استدلال این است که روایت مذکور بر این امر دلالت نمی‏کند؛ چرا که این حدیث به روایات متعدد آمده است و با گرفتن یک روایت نمی‏شود که روایات صحیح دیگر را نادیده گرفت، لازم است تا هنگام تفسیر و توضیح یک حدیث به تمام روایات آن دست‌رسی علمی داشته باشیم و برای درک مطلب به گفته‏های اهل علم و شارحین حدیث رجوع نماییم. اهل علم و شارحین حدیث این‏گونه این حدیث را بیان نموده و به تعارضش جواب داده‌اند تا نیاز و عطش کسانی‏که خواهان حق هستند را برطرف نمایند.

امام نووی رحمه الله در شرح این حدیث چنین گفته است: فرضاً اگر چنین باشد؛ پس چگونه گفته است که نه چیزی می‏افزایم و نه چیزی می‏کاهم؛ درحالی‌که در این حدیث از دیگر واجبات، امور منع شده شریعت و مندوبات ذکری نیامده است؟ پس جواب بر این تعارض چنین است که این روایت در صحیح‌البخاری آمده است و در آخر روایت، اضافاتی است که هدف از حدیث را واضح می‏سازد. راوی گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم مردی نجدی را از احکامات اسلام آگاه ساخته و بعداً آن مرد نجدی بازگشت؛ درحالی‌که می‏گفت قسم است به الله که نه چیزی بر آن می‏افزایم و نه چیزی می‏کاهم، از آن چه الله سبحانه و تعالی بر من لازم گردانیده است. پس با عمومیت احکام و سخنش؛ یعنی آن چه که الله سبحانه و تعالی بر من لازم گردانیده، تعارض و اشکال فرایض را برطرف می‌کند.

پس روایت فوق واضح می‏سازد که این حدیث به این معنی نیست که فرد رستگار و کامیاب است هرچند معصیت و گناه را مرتکب شود و مطمئناً که بزرگان صحابه بر تمام فرایض مواظبت می‏نمودند و در این حال نیز الله سبحانه و تعالی آن‏ها را از حبط شدن و هدر رفتن اعمال‌شان با انجام معصیت و گناه هشدارشان داده است؛ مانند: بلند کردن صدا در پیشگاه پیامبر صلی الله علیه و سلم؛ چنان‏چه الله سبحانه و تعالی فرموده است:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَرۡفَعُوٓاْ أَصۡوَٰتَكُمۡ فَوۡقَ صَوۡتِ ٱلنَّبِيِّ وَلَا تَجۡهَرُواْ لَهُۥ بِٱلۡقَوۡلِ كَجَهۡرِ بَعۡضِكُمۡ لِبَعۡضٍ أَن تَحۡبَطَ أَعۡمَٰلُكُمۡ وَأَنتُمۡ لَا تَشۡعُرُونَ﴾ (الحجرات: 2)

ترجمه: ای کسانی‏که ایمان آورده‌اید، صدای‌تان را بر صدای نبی بلند نکنید و با او با آواز بلند سخن نگویید؛ آن‏گونه که برخی شما با برخی دیگرتان بلند سخن می‏گوئید، مبادا که ندانسته اعمال نیک‌تان را هدر دهید.

حتی مبشرین (بشارت یافته‌گان) صحابه نیز بر خود ترس داشتند که مبادا نیکی‌های‌شان به سبب معاصی و گناه به هدر رفته و وارد دوزخ شوند.