(قسمت دوم)

در این قسمت از موضوع، قسم دوم آن را مورد بحث قرار می­دهیم و آن عبارت از: تحقق نخستین بشارت فتح بزرگ در زمان عمر فاروق رضی الله عنه است. قبل از این­که از تحقق این بشارت بزرگ سخن بعمل آوریم، لازم است که تذکر دهیم: الله سبحانه وتعالی در معتقدات و احکام این امت برای این مسجد جایگاه بزرگی قرار داده است. از مقام و منزلت آن همین بس که الله سبحانه وتعالی در معجزه إسراء و معراج؛ خبر فتح آن را تقریباً هفده سال پیش بشارت داده بود و بشارت فتح آن مقترن با بشارت فتح مسجدالحرام بوده است. هم‌چنین نشانۀ دیگر از منزلت والای آن؛ مختص قرار دادن آن برای قصد مسافرت در کنار مسجدالحرام و مسجدالنبوی است، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ اِلَّا اِلَی ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: مَسجِدِ الحَرَامِ، وَ مَسجِدِی هَذَا، وَ المَسجِدِالاَقصَی»

(رواه بخاری)

ترجمه: قصد سفر نکیند جز بسوی سه مسجد: مسجد الحرام، این مسجد خودم و مسجد الاقصی.

طبرانی از ابی الدرداء روایت می­کند که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«الصَّلاةُ فِی المَسجِدِ الحَرَامِ بِمِائَةِ أَلفِ صَلَاةٍ، وَالصَّلَاةُ فِی مَسجِدِی بِأَلفِ صَلَاةٍ، وَالصَّلَاةُ فِی بَیتِ المقَدِسِ بِخَمسِ مِائَةِ صَلَاةٍ»

ترجمه: یک نماز در مسجدالحرام برابر به صد نماز و یک نماز در مسجد من برابر به هزار نماز و یک نماز در مسجدالاقصی برابر به پنج صد نماز می­باشد.

قصد مسافرت به آنجا بدین معناست که همیشه قلوب مسلمانان برای زیارت و ادای نماز در آنجا مشتاق و وابسته می­باشد و نیز بدین معناست که مسلمانان می­توانند در امن و امان در اطراف و اکناف آن و هم‌چنین در مسیر آن سفر کنند، و این بدین معناست که مسجدالاقصی و قدس تحت حاکمیت اسلام و حمایت آن یعنی در امان مسلمانان باقی می­ماند.

رسول الله صلی الله علیه وسلم قبل از وفات‌شان در حالی­که در بستر آخرین مریضی شان قرار داشتند، وصیت کردند که لشکریان بسوی سرزمین شام به قیادت أسامه بن زید رضی الله عنه روان شوند. این بدان خاطر بود تا وی، راه پدرش زید بن حارثه رضی الله عنه را که در غزوه موته شهید شد، به پایه اکمال برساند، به زید دستور داده شده بود که باید به منطقه الداروم ویبنا در فلسطین و به سرزمین البلقاء با لشکر سوارۀ خود برسد. رسول الله صلی الله علیه وسلم وفات نمودند، در حالی­که می‌فرمودند: «جریان و مقصود فرستادن أسامه بن زید را تنفیذ نمایید...! جریان و مقصود فرستادن أسامه بن زید را تنفیذ نمایید!» با آن‌که شرایط سختی وجود داشت و مرتدان از اسلام بدنه دولت را از هر سو می­خوردند، ابوبکر صدیق وصیت و سفارش رسول الله صلی الله علیه وسلم را عملی نمود. سپس لشکریان چهارگانه را تهیه دید و لشکریان برای فتوحات روانه شدند، از جمله سه فرمانده؛ ابوعبیده بن جراح، شرحبیل بن حسنه و یزید بن ابی سفیان بسوی سرزمین شام حرکت نمودند و عمرو بن العاص بسوی بیت المقدس و خالد بن ولید بسوی فارس و عراق. ابوبکر صدیق رضی الله عنه وفات نمود، در حالی­که فتح بزرگ با وجود فتوحات و پیروزی­های فراوان در شام و عراق به پایه اکمال نرسید. این پیروزی­ها قبل از فتح بیت المقدس با پیروزی تاریخی و سرنوشت­ساز در جنگ یرموک در 5 رجب 15 هجری – اوت 636م به اوج خود رسید. یعنی حدود دو ماه قبل از فتح قدس؛ به گونه که راه را برای فتوحات جدید در شام و فلسطین باز کرد.

لشکر اسلام تحت قیادت و فرماندهی عمرو بن العاص بسوی فلسطین حرکت نمود. در این لشکر بر علاوه سربازان دیگر؛ چهار هزار تن از اصحاب کرام حضور داشتند و بعد از فتح قسمت اعظم سواحل فلسطینی، شهر قدس را محاصره کردند و این واقعه بعد از جنگ سرنوشت ساز یرموک اتفاق افتاد، به گونه‌ای که شأن و شوکت رومیان درهم شکست و به یک شکست ناگواری مواجه شدند. جنگ یرموک راه را برای فتح مناطق باقی مانده شام باز کرد، همانگونه که راه را برای فتح قدس باز کرد. محاصره قدس حدود چهار ماه طول کشید، عمر فاروق رضی الله عنه زمانی‌که دید محاصره طولانی گشته است، به ابوعبیده نامه­ای نوشت و او را بسوی قدس فراخواند و در آن نامه آمده بود که: «از بنده الله عمر بن الخطاب به مأمورش ابوعبیده در شام: اما بعد؛ ثنا وستایش الله را می­گویم و برای نبی آن درود می­فرستم؛ در نامه­ات آمده است که بسوی کدام جهت حرکت کنی؟... من بعد از آنکه از پسرعموی رسول الله صلی الله علیه وسلم، "حضرت علی رضی الله عنه" مشوره نمودم؛ وی برایم مشوره داد که تو باید بسوی بیت المقدس حرکت کنی و الله سبحانه وتعالی آن را با دستانت فتح می­کند، والسلام.». بعد از آنکه نامه بدست ابوعبیده رسید و وی قیادت و فرماندهی لشکر را بدست گرفت، مسیحیان داخل شهر تسلیم شدند؛ زیرا بعد از شکست رومیان در یرموک دیگر برای شان کدام پشتیبانی وجود نداشت. در نتیجه به تاریخ 13 رمضان سال 15 هجری موافق به 18 اکتبر سال 636م. قدس فتح شد و حضرت عمر فاروق کلیدهایش را از فرمانده آن صفرینیوس­کبیر مسیحی تسلیم شد و برای‌شان عهد وپیمانی نوشت که بنام عهد وپیمان عمری نام­گذاری شد و در آن طبق روایت طبری آمده است که: «بسم الله الرحمن الرحیم، این امان­نامه­ای است که بنده الله عمر امیرالمومنین به مردم إیلیاء داد، برای جان­ها و اموال­شان، برای کلیساها و صلیب­ها، برای صحتمندان وبیماران و برای سایر مردم امان داد؛ کلیساهای شان مسکونی و یا منهدم نخواهد شد و حتی از آن­ها و فضاهای آن­ها کاسته نخواهد شد و نه هم از صلیب­های شان و نه هم از اموال شان و به دین شان مجبور نخواهند شد و هیچ یک از آنان مورد اذیت قرار نخواهند گرفت و هیچ یک از یهودیان با آنان در إیلیاء سکونت نخواهد کرد و باید که مردم إیلیا مانند مردم مدائن جزیه بپردازند...»

فتح بزرگ بیت المقدس محقق شد و بیت­ المقدس جزء شهرهای بزرگ اسلام گردید و مسلمانان از تمام سرزمین­های اسلامی بسویش قصد سفر می­کردند. مسلمانان مسجدالاقصی را آباد کردند و تمام مظاهر وعلایم کفر، شرک و پلیدی را زدودند و خود حضرت عمر فاروق رضی الله عنه در این کار بزرگ سهیم شد. بهترین صحابه رسول الله صلی الله علیه وسلم در خاک اقصی و اطراف و اکناف مبارک آن در عمواس و اجنادین و قیساریه و در حومیه­های قدس به شهادت رسیدند. تعدادی از آنان در بیت المقدس و قدس اقامه گزیدند و در آنجا وفات نمودند که به عنوان مثال می­توان از برخی از آنان یادآور شد: شداد بن اوس در قدس وفات نمود، عباده بن الصامت که قضاوت را بدست گرفت و در قدس وفات نمود و در آنجا دفن گردید. أسامه بن زید که در رمله جنوب فلسطین وفات کرد، واثله بن الاسقع،  فیروز الدیلمی و دحیه الکلبی که در قریه الدحی که بنامش مسمی شد، وفات کرد. عبدالرحمن بن غنم الاشعری و علقمه الکنانی، اوس بن الصامت که در قدس دفن شد، مسعود بن اوس، سلام بن قیس الحضرمی، مالک بن عبدالله الخثعمی ابوریحانه النصاری و تعداد زیاد دیگری‌که در قدس سکونت گزیدند و در آنجا وفات کردند. مسلمانان در عصر صحابه در سال­های نخست پس از فتح در قدس زندگی نمودند و به تعقیب کسانی­که آنجا را با نوشیدن جام شهادت بوسیله خون­های خود پاک و مصفا گشتاند آنان نیز آنجا را با جان­های خود پاک و مصفا گشتاندند. و آیات سوره الإسراء در لحظاتی از شب و روز در اطراف و اکناف آن خوانده می­شد و از تمام سرزمین­ها؛ گروه­های از مسلمانان به آنجا تشریف می‌آوردند و این استجابتی بود برای این نداء رسول الله صلی الله علیه وسلم:

«لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ اِلَّا اِلَی ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: مَسجِدِ الحَرَامِ، وَ مَسجِدِی هَذَا، وَ المَسجِدِالاَقصَی»

رواه الامام البخاری

ترجمه: قصد سفر نکیند جز بسوی سه مسجد: مسجد الحرام، این مسجد خودم و مسجد الاقصی.

اوضاع به همین منوال ادامه داشت تا سرانجام مسلمانان به نخستین شکست در عهد صلیبیان مواجه شدند و این مبحث را در بخش بعدی بیان خواهیم نمود.

نویسنده: حمد طبیب

مترجم: محمدمزمل