(ترجمه)

مسئله عصمت یکی از مباحث مربوط به ثقافت اسلامی است. در جریان  این مبحث، ما در مورد مفهوم عصمت، تعریف آن در لغت و اصطلاح و دلالتش صحبت خواهیم نمود.

الله سبحانه وتعالی نخبگان بشریت یعنی انبیاء را بر اساس فطرت سلیم آفرید و چنان تربیه­ای برای شان مهیا ساخت که بتوانند بار امانت دعوت مردم بسوی توحید و اعمال صالحه را تحمل نمایند. لذا انبیاء علیهم السلام از صفات ویژۀ برخوردار هستند که در غیرشان نمی­توان یافت. از جمله آن صفات یکی هم صفت عصمت است که بدلیل تحقیق هدف نبوت و رسالت؛ نسبت آن به غیرشان مطلقاً نادرست است. اعتقاد به عصمت انبیاء از لوازم و ضروریات ایمان به شمار می­رود. بنابر این وقتی گفته می­شود؛ عقیده اسلامی عبارت از ایمان به الله سبحانه وتعالی، فرشتگان، کتاب­های آسمانی، رسولان، ایمان به روز آخرت و ایمان به قضاء و قدر است که خیر و شر آن هردو از جانب الله می‌باشد، بدین معنا نیست که هیچ چیز دیگری وجود ندارد که باید به آن اعتقاد داشت. باید دانست که این موارد فوق الذکر اساسات ایمان هستند و افکار دیگری نیز وجود دارد که متعلق به عقیده اسلامی می­باشد؛ از جمله عصمت انبیاء که در تحت ایمان به انبیاء شامل است و کفر به آن؛ به معنای کفر به رسالت و نبوت انبیاء می­باشد.

تعاریف لغوی و اصطلاحی زیادی از سوی متکلمین پیرامون مسئله عصمت ارائه شده است. عصمت در لغت عرب به معنای وقایه، منع نمودن و حفاظت آمده است، اما در اصطلاح اکثریت متکلمین در تفسیر عصمت گفته اند که: عصمت؛ لطف یا توفیق الهی است که الله سبحانه وتعالی برای بعضی از بندگانش بخشیده است و توسط آن، آنان را از ارتکاب گناهان و ترک طاعات با وجود قدرت‌شان بر این کار، حفاظت و نگهداری می­کند.

بر این اساس، هر نبی و رسول از اشتباه و خطاء در تبلیغ معصوم بوده، در آنچه در مورد الله سبحانه وتعالی می­گوید، خطا نمی­کند و هیچ چیزی را از آنچه که الله برایش وحی می­کند، فراموش نمی­کند؛ جز چیزی را که الله بخواهد و نه هم چیزی را کتمان و اضافت می­کند. الله سبحانه وتعالی فرموده است:  

﴿وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى﴾ [نجم: 3]

ترجمه: و(رسول الله) از روی هوا و هوس سخن نمی­گوید.

و گفته است:

﴿سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَى﴾ [اعلى: 6]

ترجمه: ما قرآن را بر تو خواهیم خواند و به تو خواهیم آموخت و تو دیگر آن را فراموش نخواهی کرد، مگر چیزی را که الله بخواهد. قطعا او آشکارا و نهان را می­داند.

و  فرموده است:

﴿وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ (44) لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ (45)س ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ﴾ [حاقة: 44-46]

ترجمه: اگر (رسول الله) بعضی از سخنان دروغین را بر ما می­بست، ما دست راست او را می­گرفتیم؛ سپس شاه­رگ قلبش را قطع می­کردیم.

و الله سبحانه وتعالی، جمع­آوری قرآن را در سینه رسول الله صلی الله علیه وسلم بدوش گرفت:

﴿لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ (16) إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ * فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ﴾ [قیامت: 16-18]

ترجمه: (به هنگام وحی قرآن) شتابگرانه زبان به خواندن آن مَجُنبان (و آیات را عجولانه و آزمندانه تکرار مگردان)؛ چرا که گردآوردن قرآن (درسینه تو) و (توانائی بخشیدن به زبان تو، برای) خواندن آن، کار ما است(پس از ناحیه حفظ قرآن در میان دل و جان خود و روان خواندن و درست تلاوت کردن آن با زبان خویش، نگران مباش). پس هرگاه ما قرآن را (توسط جبرئیل بر تو) خواندیم، تو خواندن آن را (آرام و آهسته) پیگیری و پیروی کن(وظیفۀ تو، پیروی از تلاوت پیک وحی و ابلاغ رسالت آسمانی است و بس).

اما آنچه از نبی بصورت غیر صریح و واهی نقل شده و ظاهر آن خلاف باطن آن است، پس می­توان آن را در امور دنیوی گنجانید. مخصوصاً بخاطر مصلحت مثل؛ توریه به عنوان تکتیک جنگی تا دشمن نتواند سلاح خود را مجهز کند و رسول الله صلی الله علیه وسلم به خاطر خوش ساختن دل اصحاب خود و جذب محبت‌شان با آنان شوخی و سرگرمی می­کرد، اما جز حق چیزی نمی­گفت؛ زیرا همانگونه که انبیاء و رسولان از کبائر معصوم هستند، در تبیلغ از سوی الله نیز معصوم هستند. رسول الله هیچ­گاه گناهی از کبائر را مرتکب نمی­شد، چون انجام کبیره به معنای ارتکاب معصیت و وقتی‌که معصیت به اجراء در آید، به تبلیغ نیز رسوخ می­کند؛ در حالی­که این محال است. شکی نیست در این که گناهان کبیره؛ قدر و منزلت انسان را در نزد الله و مردم می­کاهد و رسول الله از هر چیزی‌که قدر و منزلت او را بکاهد و در آن عیبی وارد کند، منزه است و تمام افعال و اقوال آن برای امت اسلامی تا قام قیامت منبع شرعی بحساب می­رود، اما در مورد عصمت از گناهان صغیره علماء اختلاف نظر دارند و صحیح اینست که انبیاء و رسولان از هر آنچیزی‌که معصیت و گناه نامیده می­شود و استعمال لفظ معصیت بر آن صدق می­کند، معصوم هستند. ناگفته نماند که آنان از ارتکاب مکروهات، ترک مندوبات و ترک خلاف اولی معصوم نیستند، زیرا این موارد با نبوت و رسالت در تناقض نیست و این صحیح نیست که گفته شود؛ عصمت یک امر غیر اختیاری است و نبی توسط آن هدایت می­شود. بنابر این؛ معصوم مانند سایر مردم اعمال و افعال خود را به شکل ارادی و اختیاری انجام می­دهد و مجبور به انجام طاعات و ترک محرمات نیست؛ بلکه به اراده و اختیار خود از الله اطاعت می­کند، اما به این دلیلی‌که از دانش و تقوای کامل برخوردار است، طاعت را بر می­گزیند و مخالفت را ترک می­کند. اشباع غرایز و حاجات عضوی بدن علت تام و ملازم برای ارتکاب گناه نیست که بگوییم حتماً باید گناه کرد، پس دانسته می­شود که عصمت مانع قدرت و توانایی بر انجام کار زشت نیست.     

و دلیل عصمت انبیاء دلیل شنیداری و سمعی نبوده، بلکه یک دلیل عقلی­ست؛ چون نبی و رسول بودن معصومیت را در تبلیغ از سوی الله سبحانه وتعالی بصورت حتمی همراه دارد و این از صفاتی است که عقل وجود آن را در هر نبی و رسول اقتضاء می­کند. اگر احتمال امکانیت عدم عصمت در یک مسئلۀ وجود می­داشت؛ در هر مسئلۀ خلل سرایت می­کند و در آن هنگام تمام نبوت و رسالت را به نابودی می­کشاند، پس عصمت برای انبیاء ثابت بوده و الله سبحانه وتعالی بواسطه آن، انبیاء را از سایر بشر متمایز ساخته است تا حکمت تأسی و اقتدا کردن به آنان متحقق شود و در غیر این­صورت، گرفتن از آنان مثل گرفتن از غیرشان می­بود و در نتیجه ممکن بود که در تشریع نسبت خطاء، زیادت و یا نقصان داده می­شد و این غیر ممکن است، مگر فراموش نشود که عصمت انبیاء از زمان نبی شدن و رسول شدن شان توسط ارسال وحی آغاز می­یابد، اما قبل از نبوت و رسالت آنچه بر دیگران جایز است بر آنان نیز جایز است، چون عصمت مختص به نبوت و رسالت است.

الله سبحانه وتعالی فرموده است:

﴿وَوَجَدَكَ ضَالّاً فَهَدَى﴾ [ضحى: 7]

ترجمه: و تو را سر گشته و حیران(در میان شرک بت پرستان و یهودیان و مسیحیان، کفر کافران، ظلم و زور قلدران و کشتار قبائل به فرمان جاهلان) نیافت و (در پرتوِ وحی آسمانی به یکتاپرستی یزدانی) رهنمودت کرد؟

و فرموده است:

﴿نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآنَ وَإِن كُنتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ﴾ [يوسف: 3]

ترجمه: ما از طریق وحی این قرآن، نیکوترین سرگذشت­ها را برای تو بازگو می­کنیم و (تو را بر آنها مطلع می­گردانیم) هرچند که پیشتر از زمرۀ بی خبران (از احوال گذشتگان) بوده­ ای.

و گفته است:

﴿مَا كُنتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ﴾ [شورى: 52]

ترجمه: (پیش از وحی) تو نمی­دانستی کتاب چیست و ایمان  کدام است.

نویسنده: فارس الفارس

عضو دفتر مطبوعاتی حزب التحریر-ولایه عراق

برای رادیوی دفتر مطبوعاتی مرکزی حزب التحریر

مترجم: محمد مزمل