(ترجمه)

پرسش

السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!

بعضی از جوانان و شهروندان در تونس نماز جمعه را در مقابل مساجدی برپا داشتند که این مساجد از سوی حکام آن مناطق مسدود گردیده بود، اما تعدادی از امامان مساجد این عمل‌شان را رد کرده و نمازشان را باطل خواندند. این امامان گفتند: نماز جمعه تنها می‌تواند در داخل مساجد اقامه گردد. از شما می‌خواهم که در خصوص حکم شرعی این مسئله، ما را رهنمائی فرمائید و هم‌چنان واضح سازید که با مسدود شدن مساجد باید مردم آن شهر چی کنند؟ الله سبحانه وتعالی در عمر شما برکت نهاده و تلاش‌های شما را بپذیرد.

پاسخ

وعلیکم السلام و رحمت الله و برکاته!

شکی نیست که اقامه نماز جمعه در مسجد و فضای باز صحیح است. وقتی هردو فراهم بود؛ یعنی وقتی مسجد باز بود و جای برای تمام نمازگذاران وجود داشت، پس نماز در آن جائز و اگر در مسجد جای برای تمام نمازگذاران نبود، در این صورت در فضاءیباز نیز جائز است که نماز بخوانند؛ مهم این است که مکان ادای نماز مکان خاص نبوده؛ یعنی اقامه نماز جمعه در خانه‌ها جائز نبوده و لازم است که در مساجد و در فضای باز و جایی باشد که هیچ‌کسی از داخل شدن در آن‌جا منع نشود.
1- اگر مساجد مسدود بود، پس نماز جمعه در فضای باز صحیح بوده، هیچ مشکلی ندارد؛ اما کسی‌که مانع نماز شود، گنهکار است. قبلاً به تاریخ ۱۸ شعبان ۱۴۴۱هـ.ق مطابق ۱۱ اپریل ۲۰۲۰م در این خصوص پاسخی داده بودیم که چنین آمده بود: «... دولت با منع نمودن نماز جمعه در مساجد و یا فضای باز گنهکار می‌شود؛ زیرا نصوص شرعی این مطلب را ثابت ساخته؛ چنانچه این قول الله سبحانه وتعالی چنین می‌فرماید:

﴿يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ [جمعه: ۹]

ترجمه:‌ ای مؤمنان چون نماز جمعه ندا داده شود، بشتابید به سوی یاد الله (سبحانه وتعالی) و داد و ستد را رها کنید، این به نفع شما است اگر می‌دانستید.

پس این آیه مبارکه می‌رساند که باید مسلمان تلاش به نماز کند و هیچ کسی آن را مانع نماز نشود: ﴿فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ﴾؛ بشتابید به سوی یاد الله و داد و ستد را رها کنید!

پس سعی برای نماز فرض است، زیرا امر به سعی در این‌جا مقترن به ترک مباح ذکر شده است... به این ترتیب دولتی‌که مساجد را مسدود کند، گناه بزرگی را مرتکب شده؛ چنانچه این مسئله را در جای آن ذکر کردیم.

2- جزئیات این مسأله در کتاب حزب التحریر تحت نام احکام نماز چنین ذکر شده است: «اولین جمعه‌ای که بعد از  نماز جمعه در مسجد رسول الله خوانده شد، نماز جمعه‌ای بود که در مسجد جواثی عبد قیس در بحرین اداء گردید؛ جواثی قریه‌ای از قریه‌های بحرین است. ابوهریره رضی الله عنه روایت نموده است:

«أنه كتب إلى عمر يسأله عن الجمعة بالبحرين وكان عامله عليها فكتب إليه عمر جمعوا حيث كنتم»

ترجمه: وی نامه‌ای نوشت در حالی‌که او موظف جمع آوری زکات در بحرین بود؛ از عمر رضی الله عنه در خصوص نماز جمعه در  بحرین سوال کرد؛ عمر رضی الله عنه در جواب اش نامه‌ای نوشت و گفت: هرجا که هستید نماز جمعه بخوانید.

اما روایتی‌که از رسول الله صلی الله علیه وسلم شده که او فرموده است:

«لا جمعة ولا تشريق إلا في مصر جامع»

ترجمه: نماز جمعه و تشریقی جز در شهر جامع نیست.

این حدیث صحیح نیست و احمد گفته است که این حدیثی نیست.
- اما جواز نماز جمعه در فضای باز به این دلیل است که کدام نصی در خصوص ادای نماز جمعه در این زمینه وارد نشده و کدام شرطی گذاشته نشده است؛ پس اگر خواسته باشیم غیر از شرائط عمومی نماز جمعه شرط دیگری بگذاریم، نیاز است که نصی وارد شود.
- جائز است که در یک شهر چند جماعت برپا و  وقتی شهر بزرگی بود، جائز است که در چندین مسجد در این شهر بزرگ نماز جمعه برپا گردد؛ قطع نظر از این‌که نیاز باشد و یا نباشد؛ زیرا در این خصوص کدام نصی بر منع این مسئله وارد نشده است. پس نص بر همان مطلق بودن خود باقی می‌ماند؛ اما این‌که رسول الله صلی الله علیه و سلم تنها در یک مسجد نماز جمعه خواندند، این عملکردشان دلالت بر عدم جواز برپا کردن نماز جمعه در بیشتر از یک مسجد ندارد؛ زیرا عدم فعل رسول الله صلی الله علیه وسلم بر یک چیز دلالت بر منع فعل آن‌حضرت صلی الله علیه وسلم ندارد، بلکه برای رسول الله صلی الله علیه وسلم یک مسجد بود که در آن نماز می‌خواند و این‌ عملکردشان به این معنی نیست که رسول الله صلی الله علیه وسلم نمی‌خواست که در بیشتر از یک مسجد نماز جمعه اقامه گردد.» پایان.

3- در کتاب الفقه على المذاهب الأربعة تألیف عبد الرحمن الجزيري متوفی سال ۱۳۶۰ هـ چنین ذکر شده است: «آیا نماز جمعه در فضای باز صحیح است؟ سه نفر از علماء بر جواز صحت نماز در فضاء باز اتفاق کردند؛ اما علمای مالکی گفتند صحیح نیست.
 

- علمای مالکی گفتند: نماز جمعه در خانه‌ها و فضاء باز جائز نیست، بلکه لازم است که در مسجد جامع اداء گردد.
- علماء حنبلی گفتند: نماز جمعه زمانی در فضای باز جائز است که نزدیک به آبادانی باشد. نزدیکی به اساس عرف سنجیده می‌شود. اگر فضاء باز نزدیک آبادانی نبود نماز جمعه صحیح نیست و وقتی امام نماز جمعه را در صحراء برپا می‌داشت، باید برای اشخاص ناتوان در آبادانی نائبی تعیین کند.

- علمای شافعی گفتند: نماز جمعه زمانی در فضای باز جائز است که نزدیک آبادانی باشد و نزدیکی در نزد شوافع همان مسافت سفر است که به اساس آن نماز قصر و هرگاه مسافر در آن نقطه برسد، قصر نمازها برای مسافر جائز نباشد.

- علماب حنفی گفتند: در مسجد خواندن نماز جمعه شرط صحت این نماز نیست، بلکه لازم است که نماز جمعه در فضای باز بر پا گردیده، به شرط این‌که بیشتر از یک فرسخ از شهر دور نبوده و امام به اقامه نماز جمعه در آن‌جا اجازه داده باشد؛ چنانچه در بحث شروط این مسئله گذشت.»

خلاصه
 أ- طوری‌که می‌بینید، امام مالک نماز جمعه را در مسجد واجب کرده؛ بناءً مسدود شدن مسجد توسط حاکم باعث تعطیل فرض جمعه گردیده و هرگاه حاکم امت را از اقامه نماز جمعه منع نمود، بر امت لازم است که در مقابل آن استاده شود.

ب- اما سائر فقهاء مخصوصاً اصحاب مذاهب اقامه نماز جمعه را در مسجد و فضای عام جواز می‌دهند.

ج- آنچه ما آن را در این مسئله ترجیح می‌دهیم، چیزی است که در فوق بیان و گفتیم (که نماز جمعه در مسجد و فضای عام جائز بوده و وقتی هردو بخش آمده بود، یعنی هم مسجد باز و گنجایش ادای نماز را بر نمازگذاران داشت، پس نماز در مسجد شده و اگر گنجایش نماز بر نمازگذاران در مسجد نبود، نماز در فضای باز جائز است؛ مهم این است که مکان خاص نباشد. یعنی نماز جمعه در خانه‌ها جائز نبوده، بلکه لازم است که در مسجد و فضای باز و جای باشد که هیچ‌کسی از داخل شدن در آن مکان منع نشود؛ ولی در صورتی‌که مساجد قفل باشد، نماز جمعه در فضای باز جائز بوده، هیچ اشکالی در ادای آن وجود ندارد. اما کسی‌که ادای نماز را در مساجد منع می‌کند، گنهکار است.) بناءً نماز شما صحیح بوده، اما دولت دو گناه را مرتکب شده است: اول این‌که چرا مسجد را قفل نموده؟ و ثانیاً این‌که دولت تلاش کرده نماز را در ساحه مسجد منع کند. ما عاجزانه از الله سبحانه وتعالی می‌خواهیم که خلافت را به زدوترین فرصت برپا کرده تا مسلمانان نماز را به همان صورت و شکل اصلی‌اش اداء کنند:

﴿وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ﴾ [بینه: ۵]

ترجمه: در حالی‌که جز این مأمور نبودند که الله یکتا را به شیوه‌ای که دین را حق گرایانه برای او خالص کرده باشند، بنده‌گی کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند و این است دین برپا دارنده.

برادرتان عطاء ابن خلیل ابوالرشته

مترجم: مصطفی اسلام