(ترجمه)

پرسش:

السلام‌عليكم‌ورحمةالله‌وبركاته!

پرسش من از کتاب (دستگاه‌های دولت خلافت)، راجع به اموال ربا/سود بعد از برپایی دولت خلافت و سپردن  اصل سرمایه‌ها  به صاحبان  آن است.

پرسش من این‌گونه است:

با اموال ربوی/سودی چه خواهیم کرد؟ آیا ضبط/گرفتن وسرمایه‌گذاری بالای مال سودی برای دولت جایز است؟ پولی‌که از مال ربا بدست می‌آید، آیا نفس پول/خود همان  پول حرام است ویا هم کسب نمودن آن نیز حرام است؟

پاسخ:

وعليكم‌السلام‌ورحمةالله‌وبركاته!

1- پاسخ به این پرسش که (با مال ربا چه خواهیم کرد؟) در کتاب (اموال در دولت خلافت) واضحاً بیان  شده که دولت چگونه در مالی‌که از طریق نامشروع بدست می‌آید؛ مانند: مالی‌که از طریق خیانت، فریب، قمار، ربا/سود... بدست می‌آید، تصرف می‌کند.

 در همان کتاب در باب: "مالی‌که حکام و کارمندان دولت، به فریب و خیانت بدست می‌آورند، مالی‌که از طریق نامشروع بدست می‌آید، و مال جریمه‌ها "صفحه‌ی 111و112 چنین توضیح داده شده است: "تمام اموالی‌که در فوق ذکر گردید که آن‌ها را والی‌ها، عمال، و کارمندان دولت به طریقه‌ی نامشروع و حرام بدست می‌آورند؛ از جمله اموال وارداتی بیت‌المال محسوب می‌شوند. هم‌چنان هر آن مال را که افراد به طریقه‌ی غیرمشروع  بدست می‌آورند و یا هم بالای آن سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ نیز به اموال وارداتی بیت‌المال گذاشته می‌شود؛ چون بدست آوردن آن حرام بوده و در ملکیت فرد قرار نمی‌گیرد.

بناء اگر کسی چیزی را از طریق ربا/سود به‌دست بیاورد، کسب آن حرام بوده و در ملکیت‌اش داخل نمی‌گردد؛ چون الله سبحانه وتعالی ربا را حرام قرار داده است و هم‌چنان توسعه و سرمایه‌گذاری اموال را از طریق ربا و سایر طرق نامشروع، حرام قرار داده و چنین فرموده است:

﴿الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾

(البقرة: 275)

ترجمه: كساني‌كه ربا مي‌خورند (از گورهاي خود به هنگام دوباره زنده شدن، يا از مشي اجتماعي خود در دنيا) برنمي‌خيزند؛ مگر هم‌چون كسي‌كه – بنا به گمان عرب‌ها – شيطان او را سخت دچار ديوانگي سازد (و نتواند تعادل خود را حفظ كند)؛ اين از آن رو است كه ايشان مي‌گويند: خريد و فروش نيز مانند ربا است. حال آن‌كه خداوند خريد و فروش را حلال كرده است و ربا را حرام نموده است. پس هر كه اندرز پروردگارش به او رسيد و (از رباخواري) دست كشيد، آن‌چه پيشتر بوده (و سود و نزولي‌كه قبلاً دريافت نموده است) از آن او است و سروكارش با خدا است؛ امّا كسي‌كه برگردد (و مجدّداً مرتكب رباخواري شود) اين گونه كساني، اهل آتش‌اند و جاودانه در آن مي‌مانند.

و هم‌چنان فرموده است:

﴿يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ﴾

(البقرة: 279)

ترجمه: اي كساني‌كه ايمان آورده ايد! از (عذاب و عقاب) خدا بپرهيزيد و آن‌چه از (مطالبات) ربا (در پيش مردم) باقي‌مانده است فروگذاريد؛ اگر مؤمن هستيد. پس اگر چنين نكرديد، بدانيد كه به جنگ با خدا و پيغمبرش برخاسته‌ايد، و اگر توبه كرديد (و از رباخواري دست كشيديد و اوامر دين را گردن نهاديد) اصل سرمايه‌هاي‌تان از آن شما است، نه ستم مي‌كنيد و نه ستم مي‌بينيد.

برگرداندن مال ربا به صاحبان آن (کسانی‌که مال‌شان خورده شده)، در صورتی‌که معلوم باشند واجب است، و اگر مالک آن معلوم نباشد، مال ربا مصادره گردیده و در بیت‌المال گذاشته می‌شود؛ البته این علاوه بر عقوبت شرعی که بر معامله‌گران سود (سود خوار، سود دهنده، نویسنده و شاهد)  تعیین گردیده است، می‌باشد. چنان‌چه مسلم از جابر رضی‌الله‌عنه چنین روایت نموده است:

(لَعَنَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ آكِلَ الرِّبَا، وَمُؤْكِلَهُ، وَكَاتِبَهُ، وَشَاهِدَيْهِ)، وَقَالَ: (هُمْ سَوَاءٌ)

[رواه مسلم]

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم بر سودخوار، سوددهنده،  نویسنده و شاهد آن لعنت فرستاده است و نیز فرموده است که همه‌شان (در گناه) با هم برابرند.

اگر شخصی مالی را از طریق قمار به‌دست آورد، کسب آن مال حرام است و در ملکیت آن فرد داخل نمی‌گردد، و اگر مالک آن مال معلوم باشد، به آن برگردانده می‌شود و در صورتی‌که مالک آن معلوم نباشد، مصادره گردیده و دربیت‌المال گذاشته می‌شود؛ و این علاوه بر عقوبت شرعی  که بر قماربازان (برنده باشد و یا بازنده)  تعیین گردیده است، می باشد؛ چون قمار حرام است و هم‌چنان توسعه و سرمایه‌گذاری مال به واسطه آن نیز حرام است؛ زیرا الله سبحانه و تعالی چنین فرموده است:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ﴾

[ المائدة: 91]

ترجمه: اي مؤمنان! مي‌خوارگي و قماربازي و بتان (سنگي كه در كنار آن‌ها قرباني مي‌كنيد) و تيرها (و سنگ‌ها و اوراقي كه براي بخت آزمائي و غيب‌گوئي به كار مي‌بريد، همه‌وهمه از لحاظ معنوي) پليدند و (ناشي از تزيين و تلقين) عمل شيطان مي‌باشند. پس از (اين كارهاي) پليد دوري كنيد، تا اين‌كه رستگار شويد. همانا شیطان مي‌خواهد از طريق مي‌خوارگي و قماربازي در ميان شما دشمنی و كينه‌توزي ايجاد كند و شما را از ياد خدا و خواندن نماز باز دارد. پس آيا (از اين دو چيزي كه پليدند، و دشمنی و كينه‌توزي مي‌پراكنند، و بندگان را از ياد خدا غافل مي‌كنند، و ايشان را از همه عبادات؛ به ويژه نماز كه مهمترين آن‌ها است، باز مي‌دارند) دست مي‌كشيد و بس مي‌كنيد؟!

2- اما راجع به بخش دوم پرسش شما که آیا نفس مال سودی حرام است و یا کسب آن نیز حرام است؟ چنین باید گفت که ذات و نفس آن مالی‌که از طریق حرام و نامشروع به‌دست می‌آید حرام نیست؛ بلکه تحریم مال بر اساس چگونگی بدست آوردن و توسعه دادن آن است. مثلا شخصی از طریق تجارت شراب و یا معامله سودی پولی به‌دست آورد، ذات پول حرام نیست؛ بلکه حرام بودن پول براساس چگونگی کسب و توسعه آن می‌باشد؛ بناء شخصی‌که پول را از طریق حرام به‌دست آورد مالک همان پول قرار نمی‌گیرد؛ اما ذات آن پول حرام نمی‌باشد؛ لهذا در بیت‌المال مسلمین گذاشته می‌‍شود و از آن در پیشبرد امور مسلمین استفاده می‌گردد، و از این حکم هیچ مال مستثنی قرار نمی‌گیرد؛ مگر مالی‌که ذات و نفس آن حرام باشد؛ مانند: گوشت خنزیر و شراب؛ چون این‌ها اموال‌اند که در ذات خود حرام‌اند.

برادر تان عطاء ابن خلیل ابو رشته

مترجم : حمزه پارسا

26 ذوالقعده 1435

20 /10 2014 م