پرسش:

در این اواخر شاهد یک سلسله آزمایش های موشکی در شبه قارۀ هند بودیم. چنان چه هند در ماه مارچ 2017م  مجموعه ای از موشک های دفاعی پیشرفته خود را در جزیرۀ عبدالکریم(در حوالی ساحل اوديشا در خلیج بنگال) آزمایش نمود. پاکستان نیز در اوایل سال جاری مجموعه از موشک های موسوم به ابابیل خود را که قدرت هدف گیری 2200 کیلومتری و امکانات حمل کلاهک های گوناگون هسته ای را دارا می باشد به آزمایش گرفت. پرسش این است که آیا این آزمایش های موشکی، بخشی از رقابت تسلیحاتی جدید میان هند و پاکستان به شمار می رود یا خیر؟ و این که پیامد های منطقه ای این آزمایش ها چه خواهد بود؟

پاسخ:

اصل آزمایش های موشکی در هند و پاکستان بر می گردد به تداوم تلاش های دو کشور در جهت استحکام بقای هسته ای طرفین از طریق گسترش توانایی های شان به منظور اقدام به حملۀ دوم می باشد. برای درک بهتر این مسأله لازم است معلومات مختصری را از رقابت تسلیحاتی هسته ای موجود در شبه قارۀ هند ارایه نمائیم.

1-    دولت ها در اصل به دو دلیل تلاش می کنند به سلاح های هسته ای دسترسی داشته باشند:

اول: افزایش توانایی نظامی کور کورانه و متعارف، به گونۀ مثال کوریای شمالی در این راستا در حرکت می باشد، زیرا این کشور سلاح هسته ای را برای چیره شدن بر پیشروی های نظامی متعارف کوریای جنوبی و به منظور کشمکش و مشاجره با امریکا، یک اصل و اساس می شمارد؛ امریکایی که هزاران سربازش را در منطقۀ خلع سلاح شدۀ کوریا مستقر نموده است!

دوم: رویا رویی با دولت های که دارای سلاح های هسته ای می باشند؛ طور مثال: زمانی که اتحاد شوروی در گسترش ساخت چتر هسته ای و یکجا شدن با چین در جنگ کوریا ناکام ماند. چین اقدام به دستیابی سلاح های هسته ای نمود و این کار به هند انگیزه داد تا برنامۀ هسته ای اش را ادامه دهد. تداوم فعالیت های هسته ای هند به نوبۀ خود پاکستان را بر انگیخت تا شروع به فعالیت های هسته ای نماید. به این ترتیب هر یک از این سه کشور تلاش نمودند تا برای جلوگیری از حملات احتمالی هسته ای طرف مقابل، توازن هسته ای در میان شان حفظ گردد.   

2-    پس تنها داشتن کلاهک های هسته ای کافی نیست تا یک قدرت از حملات خصمانۀ دشمنان هسته ای اش در امان باشد، بلکه دولتی موفق است که کلاهک های هسته ای بیشتری برای دفاع و در عین حال توانایی حفاظت از سپرهسته ای خود را نیز داشته باشد. داشتن توانایی پرتاب کلاهک های هسته ای و هدف قرار دادن موفقانۀ مراکز هسته ای دشمن را حملۀ اول و داشتن توانایی خنثی سازی حملۀ اول و پرتاب کلاهک های هسته ای متقابل جهت انتقام را حملۀ دوم می نامند.

بدین معنی که اگر یک دولت قادر بود حملۀ اول را دفع نماید، باید به اندازه کافی دارای کلاهک های هسته ای جهت رویارویی با حملات دشمن باشد، که این تقابل را سه تایی هسته ای می گویند. این زمانی تحقق پیدا می کند که یک دولت زیر دریایی هایی داشته باشد که توانایی پرتاب موشک های هسته ای و تخریب توانایی های نظامی و هوایی دشمن را داشته باشد؛ زیرا به سختی می توان زیر دریایی ها را شناخت.

3-  هرگاه دو دولت از توانایی حملۀ دوم برخوردار باشند، در این صورت باز دارندگی هسته ای می تواند کارایی درستی داشته باشد، زیرا این توانایی امکان تخریب متقابل را فراهم می کند و ترس از چنین تخریبی مانع اقدام هر دو طرف به راه اندازی حملۀ اول می شود. استراتیژیست های هسته ای این حالت را تخریب متقابل یا (MAD) می نامند.

پس برخلاف سلاح های معمول، ارزش واقعی سلاح های هسته ای در این است که چگونه می توان مانع استفادۀ دشمن از این سلاح ها شد.

4-   از سال 1998م بدین سو که هند و پاکستان شروع به آزمایش های هسته ای نموده اند، دانشمندان هسته ای و استراتیژیست ها و سیاستمداران پیوسته در تلاش اند نظریۀ باز دارندگی هسته ای فوق الذکر را در عمل پیاده نمایند و هر دو کشور به دلیل پدیدۀ تخریب متقابل یا (MAD) به این باور اند که صلح هسته ای در این شبه قاره عملاً موجود است. این دقیقاً محرک اصلی گسترش سریع تکنالوژی ساخت و تولید موشک و کوچک سازی کلاهک های هسته ای به منظور حمل آن توسط موشک ها و هم چنین گسترش پرتاب آن به شمار می رود. در عین حال برای درک تجارب موشکی اخیر میان هند و پاکستان، ناچار باید هدف از باز دارندگی هسته ای را به بررسی گرفت. در چند دهۀ اخیر هر دو طرف در ساخت تکنالوژی موشکی و فراهم آوری گزینۀ حملۀ اول، پیشرفت هایی داشته اند. برعلاوه تحولات اخیر، بیانگر این است که تلاش های بزرگی در خصوص حفظ گزینۀ حملۀ دوم به خرچ داده شده است که در این زمینه به مثال های ذیل توجه نماید:

أ‌-   زیر دریایی موشک های بالستیک یا (SLBM): پاکستان بتاریخ 9 جنوری 2017م موشک موسوم به "بابر3" و کروز خود را که از زیر آب و با قدرت پرتاب 450کیلومتر است، از جای نامعلومی در بحر هند موفقانه آزمایش کرد. این موشک به دلیلی در بحر آزمایش شد که از کشف رمز و راز آن جلوگیری شده باشد.

اردوی پاکستان در مورد هدف آزمایش موشک "بابر3" گفت: «این موشکی است که اسلام آباد را قادر می سازد تا از "حملۀ دوم" جلوگیری نماید.» اما با آن هم پاکستان زیردریایی هسته ای در اختیار ندارد و مجبور است برای حمل "بابر3" از زیردریایی هایی دیزلی و برقی که توانایی محدودی برای باقی ماندن در زیر آب را دارا اند، استفاده می کند.

آزمایش موشک "بابر3" پاکستان، پاسخی بود به آزمایش موشک هند موسوم به (K4) که در ماه می 2014م توسط زیردریایی موشک های بالستیک هند یا (SLBM) پرتاب گردیده بود. این موشک با قدرت پرتاب 3 هزارکیلومتر می تواند پاکستان و چین را هدف قرار دهد. به این ترتیب هر یک از هند و پاکستان توانایی اقدام به حملۀ دوم را دارا می باشند.

ب‌-   وسایل نقلیه ای چند کاربردی یا (MIRV): هند در ماه دسمبر 2016م و جنوری 2017م دو آزمایش موشکی را انجام داد که از توانایی حمل کلاهک هسته ای برخوردار بود. آزمایش نخست توسط موشک بالستیکی زمین به زمین "اجنی – V" صورت گرفت که خود تحول سریعی در سپر هسته ای به شمار میرود. آزمایش دوم توسط موشکی موسوم به "اجنی پنج" صورت گرفت که توان حمل کلاهک های هسته ای را دارا بوده و می تواند در یک زمان چند هدف را مورد اصابت قرار دهد. در عین حال این موشک، قدرت پرتاب 5 هزار کیلومتر را دارد.

به رغم این همه دهلی نو، در ماه جنوری 2017م موشک نوع "اجنی چهار" را نیز آزمایش نمود که این موشک می تواند هدف را از فاصلۀ 4 هزار کیلومتری نابود کند. موشک "اجنی پنج" هند به این کشور امکان می دهد مواضع هسته ای موجود در داخل چین را هدف قرار دهد.

پاکستان نیز در سال جاری سیستم موشکی موسوم به "ابابیل" را آزمایش نمود، سیستمی که از امکانات وسایل نقلیۀ چند هدفانه یا (MIRV) بر خوردار می باشد. در بیانیه ای که توسط اردوی پاکستان منتشر گردید گفته شد که نخستین موشک ابابیل بالستیکی زمین به زمین، موفقانه آزمایش گردید. این موشک می تواند فاصلۀ 2200کیلومتر را طی نموده و توانایی حمل کلاهک های گوناگون را دارا می باشد. آزمایش نامبرده به کمک تکنالوژی(MIRV) یا اصابت چند هدف در یک زمان، صورت گرفت که می تواند مواضع گوناگونی را با دقت تمام هدف قرار دهد و سیستم رادار دشمن را تخریب نماید.

موشک ابابیل پاکستان به منظور تحت تأثیر قرار دادن سیستم دفاع موشک های بالستیکی هند طراحی گردیده که هدف آن دفاع هسته ای می باشد. هند نیز به منظور سقوط دادن موشک های هسته ای احتمالی پاکستان سرگرم ساخت موشک های دفاعی موسوم به اشوین(Ashvin)می باشد. با گسترش تکنالوژی MIRV، یک موشک هسته ای می تواند به چندین موشک هسته ای تبدیل شود و این به معنی برخوردار شدن از توانایی خنثی نمودن قدرت موشک های دفاعی می باشد.

5-  بدون شک رقابت تسلیحاتی هسته ای میان هند و پاکستان به هدف آمادگی برای گزینه حملۀ دوم می باشد، ضربه ای که توازن هسته ای هند با رقیب اش چین را دگرگون خواهد ساخت. این در حالی است که چین در خصوص مسأله سپر هسته ای در پایین ترین حد ممکن قرار دارد. تحول سریع رو به رشد هند در تکنالوژی (MIRV) و زیردریایی هایی که توان حمل موشک را دارد، باعث تشویق رهبران هند گردیده است. چنان چه ژنرال بیبین راوات فرمانده اردوی هند در اظهاراتی گفت که کشورش آماده است در دو جبهه و بصورت هم زمان با پاکستان و چین وارد نبرد شود.

آزمایش موشک "اجنی پنج" توسط هند، خشم چین را بر انگخیت و متاقب آن، هوا چون یینگ سخنگوی وزارت خارجۀ چین گفت: «شورای امنیت سازمان ملل لوایح صریح و روشنی دارد که می توان جواز و یا عدم گسترش ساخت موشک های بالستیکی دارای امکانات حمل کلاهک های هسته ای توسط هند را بررسی کرد.» وزارت خارجۀ چین افزوده که اهداف هند از ساخت موشک اجنی پنج احتمالاً رویا رویی با چین است.

6-  امکان ندارد هند بدون همکاری امریکا و با استفاده از توافقنامۀ (123) که در سال 2005م توسط دو طرف امضاء گردید بود، دست به این سیاست تحریک آمیز زده باشد. هند بر اساس توافقنامۀ فوق الذکر توانست به کمک های ثابت سوخت هسته ای برای راکتورهای غیر نظامی اش دست پیدا کند که در ادامه، هند این سوخت ها را در برنامۀ هسته ای خود به کار گرفت. ادارۀ حکومت ترامپ به صراحت گفت که قصد دارد پیشرفت هایی را که ادارۀ قبلی امریکا با هند بدست آورده بود، هم چنان ادامه دهد و بر اساس آن عمل نماید.

جنرال جیمس متیس، وزیر دفاع امریکا بتاریخ 8 فبروری 2017م در یک تماس تیلفونی با همتای هندی اش این مانور را پیشرفت بزرگ خوانده و پیشرفت های هند در سال های اخیر را ستوده و به هم کاری های مشترک دو کشور در عرصۀ دفاعی اشاره کرد و گفت: «ادارۀ جدید امریکا به شدت علاقمند است این همکاری ها را ادامه داده و سیاست های بعدی اش را بر اساس آن استوار نماید.»

انتظار می رود امریکا با استفاده از رقابت تسلیحاتی هسته ای موجود در شبه قارۀ هند، پای چین را نیز به این رقابت ها بکشاند. هدف امریکا از این کار، دور نمودن چین از فعالیت های اقتصادی و کشانیدن آن به جانب فعالیت های نظامی می باشد، تا به این ترتیب زمینۀ فروپاشی و شکست چین را فراهم نماید. درست همان سیاستی که ایالات متحده بر علیه اتحاد شوری سابق به کار گرفت. در حال حاضر چین هنوز کمترین میزان تکنالوژی سپر هسته ای را در اختیار دارد و پیوسته از داخل شدن به میدان رقابت های تسلیحات هسته ای سر باز می زند.